Από την Αυγή
Του Μαϊκ Ντεϊβις
Η μεξικανική «γρίπη των χοίρων», μια γενετική χίμαιρα που κατά πάσα πιθανότητα δημιουργήθηκε στον βούρκο της κοπριάς κάποιας βιομηχανικής μονάδας εκτροφής χοίρων, απειλεί ξαφνικά να βυθίσει όλο τον πλανήτη σε πυρετό. Τα πρώτα κρούσματα που εκδηλώθηκαν σε όλη τη Βόρεια Αμερική αποκάλυψαν μια λοίμωξη που εξαπλωνόταν με μεγαλύτερη ταχύτητα από ό,τι η τελευταία επίσημη πανδημία, η γρίπη του Χονγκ Κονγκ το 1968.
Συγκεντρώνοντας πάνω του όλα τα φώτα της δημοσιότητας και κλέβοντας την παράσταση από τον επίσημο δολοφόνο μας, τον ιό Η5Ν1 (γρίπη των πτηνών), ο νέος ιός συνιστά μια απειλή αγνώστου μεγέθους. Φαίνεται λιγότερο θανατηφόρος σε σχέση με τον SARS του 2003, αλλά ως ιός γρίπης μπορεί να αποδειχθεί ανθεκτικότερος από τον SARS. Δεδομένου ότι οι συνήθεις εποχιακές γρίπες τύπου Α οδηγούν στον θάνατο μέχρι και ένα εκατομμύριο ανθρώπους το χρόνο, ακόμη και μια μέτρια αύξηση της δραστικότητας, ειδικά αν συνδυάζεται με μεγάλη διασπορά, θα μπορούσε να προκαλέσει τόσα θύματα όσα και μια μεγάλη πολεμική σύρραξη.Εν τω μεταξύ, ένα από τα πρώτα θύματα ήταν η καθησυχαστική λογική που εδώ και καιρό που πρυτανεύει στον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγεία (ΠΟΥ), ότι οι πανδημίες μπορούν να αντιμετωπιστούν με την ταχύτατη ανταπόκριση των ιατρικών γραφειοκρατιών, ανεξάρτητα από την κατάσταση των συστημάτων δημόσιας υγείας σε κάθε χώρα. Μετά τους πρώτους θανάτους από τον ιό H5N1 στο Χονγκ Κονγκ το 1997, ο ΠΟΥ, με την υποστήριξη των περισσότερων εθνικών υπηρεσιών υγείας, έχει προωθήσει μια στρατηγική που επικεντρώνεται στην ταυτοποίηση και την απομόνωση ενός τέτοιου φαινομένου στην τοπική ακτίνα δράσης του ιού, και στη συνέχεια στον βομβαρδισμό του πληθυσμού με αντιιικά φάρμακα και εμβόλια, αν υπάρχουν.
Μια μεγάλη ομάδα σκεπτικιστών αμφισβήτησαν αυτή την «αντικατασκοπευτική» αντιμετώπιση των ιών, επισημαίνοντας ότι τα μικρόβια μπορούν τώρα να πετούν σε όλο τον κόσμο (κυριολεκτικά στην περίπτωση της γρίπης των πτηνών) με ταχύτητα μεγαλύτερη από αυτή με την οποία ο ΠΟΥ ή οι αξιωματούχοι κάθε χώρας μπορούν να αντιδράσουν στα αρχικά κρούσματα. Επίσης, επεσήμαναν την υποτυπώδη, και συχνά ανύπαρκτη γνώση για την αλληλεπίδραση μεταξύ των νοσημάτων των ανθρώπων και των ζώων. Αλλά η μυθολογία της τολμηρής, προληπτικής (και φτηνής) παρέμβασης κατά της γρίπης των πτηνών έχει ανεκτίμητη αξία για τις επιδιώξεις των πλούσιων χωρών όπως οι ΗΠΑ και η Βρετανία, που προτιμούν να επενδύουν κεφάλαια για να δημιουργήσουν τις δικές τους βιολογικές «γραμμές Μαζινό», παρά να αυξήσουν την οικονομική τους βοήθεια στα μέτωπα της επιδημίας στο εξωτερικό, όπως και μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες, που έχουν αντικρούσει το αίτημα του αναπτυσσόμενου κόσμου για την κατάργηση του ιδιωτικού μονοπωλίου στην παραγωγή των κρίσιμων αντιιικών, όπως το Tamiflu της Roche.
Η γρίπη των χοίρων μπορεί να αποδείξει ότι το μοντέλο για την αντιμετώπιση των πανδημιών που εφαρμόζει ο ΠΟΥ και τα Κέντρα Ελέγχου Νοσημάτων, χωρίς νέες μαζικές επενδύσεις στον τομέα της πρόληψης, στις εργαστηριακές υποδομές και τα συστήματα υγιεινής, την πρωτοβάθμια δημόσια υγεία και την παγκόσμια πρόσβαση σε φάρμακα πρώτης ανάγκης, μοιάζει με την αντιμετώπιση του επιχειρηματικού ρίσκου με τον τρόπο του Μέιντοφ. Δεν πρόκειται για αποτυχία του συστήματος προειδοποίησης ενόψει των πανδημιών, αφού αυτό, απλούστατα, δεν υφίσταται, ακόμη και στη Βόρεια Αμερική ή την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Πιθανόν δεν μας εκπλήσσει το γεγονός ότι το Μεξικό έδειξε έλλειψη ικανότητας και πολιτικής βούλησης για την παρακολούθηση των ζωονόσων, αλλά η κατάσταση δεν είναι πολύ καλύτερη βορείως των συνόρων, όπου η πρόληψη είναι ένα συνονθύλευμα δράσης των κρατικών υπηρεσιών και μεγάλων κτηνοτροφικών μονάδων που αντιμετωπίζουν τους υγειονομικούς κανονισμούς με την ίδια περιφρόνηση που δείχνουν για τους εργαζόμενους και τα ζώα. Έτσι, εδώ και μια δεκαετία, οι έντονες προειδοποιήσεις των επιστημόνων δεν μπόρεσαν να πετύχουν τη μεταφορά της εξελιγμένης τεχνολογίας ανάλυσης των ιών σε χώρες που κινδύνευαν άμεσα από μια ενδεχόμενη πανδημία. Το Μεξικό διαθέτει παγκοσμίου φήμης επιδημιολόγους, αλλά έπρεπε να στείλει δείγματα σε ένα εργαστήριο στο Γουίνιπεγκ, προκειμένου να ταυτοποιηθεί το γονιδίωμα του στελέχους. Έτσι, χάθηκε σχεδόν μια βδομάδα.
Αλλά κανείς δεν βρισκόταν σε μικρότερη επαγρύπνηση από τους αρμόδιους για τα νοσήματα στην Ατλάντα. Σύμφωνα με τη Washington Post, το CDC (Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων) δεν έμαθε για το κρούσματα παρά μονάχα έξι μέρες μετά τη λήψη έκτακτων μέτρων από το Μεξικό. Δεν υπάρχουν δικαιολογίες. Το παράδοξο με τον πανικό για τη γρίπη των χοίρων είναι ότι, ενώ ήταν εντελώς αναπάντεχη, είχε προβλεφθεί με ακρίβεια. Πριν από έξι χρόνια, το περιοδικό Science αφιέρωσε ένα μεγάλο άρθρο που αποδείκνυε ότι «έπειτα από πολλά χρόνια σταθερότητας, ο ιός της γρίπης των χοίρων της Βορείου Αμερικής έκανε το άλμα μεταβαίνοντας σε μια φάση ταχείας εξέλιξης».
Από την ταυτοποίησή του κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Ύφεσης του Μεσοπολέμου, ο ιός H1N1 της γρίπης των χοίρων είχε αλλάξει ελάχιστα σε σχέση με το αρχικό του γονιδίωμα. Στη συνέχεια, το 1998, ένα εξαιρετικά παθογόνο στέλεχος άρχισε να αποδεκατίζει τις χοιρομητέρες σε μια φάρμα στη Βόρεια Καρολίνα και νέες, πιο επικίνδυνες εκδοχές άρχισαν να εμφανίζονται σχεδόν κάθε χρόνο, ανάμεσα στις οποίες και μια παραλλαγή του H1N1 που περιείχε τα γονίδια του H3N2 (ο άλλος τύπος γρίπης Α που είναι διαδεδομένος στον άνθρωπο).
Οι ερευνητές που είχαν ερωτηθεί από το Science ανησυχούσαν ότι ένα από αυτά τα υβρίδια μπορούσε να εξελιχθεί σε ανθρώπινη γρίπη (τόσο το 1957 και το 1968, οι πανδημίες θεωρείται ότι προήρθαν από την ανάμειξη ιών των πτηνών και των ανθρώπων σε χοίρους) και είχαν ζητήσει τη δημιουργία ενός επίσημου συστήματος πρόληψης για τη γρίπη των χοίρων: μια προειδοποίηση, βεβαίως, που έπεσε στο κενό σε μια Ουάσιγκτον έτοιμη να ξοδέψει δισεκατομμύρια για να αντιμετωπίσει φαντασιώδεις απειλές βιοτρομοκρατίας.
Τι ήταν όμως εκείνο που προκάλεσε αυτή την επιτάχυνση της εξέλιξης της γρίπης των χοίρων; Οι ειδικοί στους ιούς πίστευαν ανέκαθεν ότι το σύστημα εντατικής γεωργικής καλλιέργειας στη Νότια Κίνα είναι ο βασικός μοχλός της μετάλλαξης της γρίπης των πτηνών: τόσο της εποχιακής «εκτροπής» όσο και της δραματικής γονιδιακής «μετάλλαξης» της. Όμως, η εκβιομηχάνιση της κτηνοτροφικής παραγωγής έχει σπάσει το φυσικό μονοπώλιο της Κίνας όσον αφορά την εξέλιξη της γρίπης των πτηνών. Η κτηνοτροφία τις τελευταίες δεκαετίες έχει μετατραπεί σε κάτι που μοιάζει περισσότερο με την πετροχημική βιομηχανία παρά με τη χαρούμενη και ανέμελη οικογενειακή φάρμα που απεικονίζεται στα σχολικά εγχειρίδια.
Το 1965, για παράδειγμα, στις ΗΠΑ υπήρχαν 53 εκατομμύρια γουρούνια σε πάνω από 1 εκατομμύριο φάρμες· σήμερα, έχουμε 65 εκατομμύρια γουρούνια είναι συγκεντρωμένα σε 65.000 εγκαταστάσεις. Πρόκειται για μια μετάβαση από το παραδοσιακό χοιροστάσιο σε μια τεράστια κόλαση περιττωμάτων, όπου δεκάδες χιλιάδες ζώα με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα ασφυκτιούν μες στη ζέστη και την κοπριά, ενώ ανταλλάσσουν παθογόνα μικρόβια, με απίστευτη ταχύτητα, με τους τα άλλα ζώα-τροφίμους.
Πέρσι, μια επιτροπή που δημιουργήθηκε από το Pew Research Center υπέβαλε μια έκθεση σχετικά με «τη βιομηχανική εκτροφή ζώων», τονίζοντας ότι υπάρχει σοβαρός κίνδυνος «η συνεχής ανακύκλωση ιών […] σε μεγάλα κοπάδια να αυξήσει την πιθανότητα γέννησης ενός νέου ιού μέσω μετάλλαξης ή ενός συνδυασμού παραγόντων, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε πιο έντονη μετάδοση από άνθρωπο σε άνθρωπο». Η Επιτροπή προειδοποίησε επίσης ότι η επιπόλαιη χρήση αντιβιοτικών στις μεγάλες χοιροτροφικές μονάδες (φτηνότερα από ό,τι η χορήγηση αντιβιοτικών σε ανθρώπους) πριμοδοτούσε την αύξηση ανθεκτικών μορφών σταφυλόκοκκου, ενώ οι ενώ οι διαρροές λυμάτων δημιουργούσαν εστίες κολοβακτηριδίων Ε και pfiesteria (το πρωτόζωο που προκάλεσε το θάνατο ενός δισεκατομμυρίου ψαριών στις εκβολές των ποταμών της Καρολίνα και έκανε να αρρωστήσουν δεκάδες ψαράδες).
Για να επιτευχθεί οποιαδήποτε βελτίωση στη νέα αυτή οικολογία των παθογόνων παραγόντων χρειάζεται αντιπαράθεση με την τερατώδη δύναμη των κτηνοτροφικών ομίλων όπως οι Smithfield Farms (χοιρινό και βοδινό) και Tyson (κοτόπουλα). Η Επιτροπή ανέφερε συστηματική παρεμπόδιση των ερευνών της από επιχειρήσεις, συμπεριλαμβανομένων απροκάλυπτων απειλών για περικοπή της χρηματοδότησης σε συνεργαζόμενους με αυτές ερευνητές.
Πρόκειται για μια παγκόσμια βιομηχανία, με πολιτική επιρροή σε όλο τον πλανήτη. Ακριβώς όπως ο γίγαντας της πτηνοτροφίας Charoen Pokphand με έδρα την Μπανγκόγκ ήταν σε θέση να θάψει έρευνες για τον ρόλο της στην εξάπλωση της γρίπης των πτηνών στη Νοτιοανατολική Ασία, αντιστοίχως είναι πιθανό ότι η επιδημιολογία που ασχολείται με τις εστίες της γρίπης των χοίρων θα προσκρούσουν στην κωλυσιεργία και τα συμφέροντα της βιομηχανίας χοιρινού.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια ότι δεν πρόκειται ποτέ να βρεθούν καραμπινάτες αποδείξεις: ήδη στον μεξικανικό Τύπο ακούγεται η φημολογία για μια μεγάλη εστία γρίπης γύρω από τις εγκαταστάσεις μιας τεράστιας θυγατρικής της Smithfield Food στην πολιτεία της Βερακρούζ. Αλλά αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία (ιδίως αν ληφθούν υπόψη τη συνεχιζόμενη απειλή του ιού H5N1) είναι η γενικότερη κατάσταση: η αποτυχημένη στρατηγική του ΠΟΥ έναντι των πανδημιών, η περαιτέρω συρρίκνωση του δημόσιου τομέα υγείας σε όλο τον κόσμο, ο ασφυκτικός κλοιός των μεγάλων Pharma γύρω από τα φάρμακα πρώτης ανάγκης, καθώς και η πλανητική καταστροφή της βιομηχανοποιημένης και οικολογικής παραφροσύνης στη ζωική παραγωγή.
Ο Μάικ Ντέιβις διδάσκει ιστορία στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας και είναι συγγραφέας του βιβλίου «Το τέρας στην πόρτα μας: η παγκόσμια απειλή της γρίπης των πτηνών».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στον «Guardian», στις 27.4.2009.
@ithaca 